PI: Łukasz Gaweł

Zespół projektowy:

• Anna Karpińska (SWPS Warszawa)
• Alicja Krawczyńska (Politechnika Wrocławska)
• dr Paweł Nowak (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
• dr Anna Pluszyńska (Uniwersytet Jagielloński)
• dr Weronika Pokojska (Uniwersytet w Heidelbergu)

Opis:

Muzea występują w refleksji teoretycznej w bardzo różnej roli: jako instytucje dziedzictwa kulturowego, ośrodek zmiany społecznej, przestrzeń dialogu, instytucja partycypacyjna, element edukacji formalnej i nieformalnej, produkt turystyczny, przedsiębiorstwo, medium służące zaspokajaniu potrzeb samorealizacji, budowaniu tożsamości kulturowej.

Bez względu na to, którą z powyższych perspektyw przyjmiemy, muzeum jest również organizacją podlegającą tym samym prawidłom i zasadom, co inne organizacje; nie zmienia tego fakt, że należy do sektora kultury. To, co jest oczywiste dla każdego naukowca badającego organizacje i ich funkcjonowanie w otoczeniu społecznym, nie jest już oczywiste dla wielu pracujących w muzeach. Nierzadko panuje wśród nich przekonanie,  że muzea wyłamują się z tego porządku, że są instytucjami o specjalnym charakterze, a ich status jest niepodważalny. Ma to krytyczny wpływ na funkcjonowanie muzeów w otoczeniu społecznym, na ich kulturę organizacyjną, postulowaną powszechnie w świecie inkluzywność i partycypacyjność, ale również na sprawność organizacyjną czy gotowość do zmiany. Tymczasem konieczność systemowych zmian w zakresie zarządzania publicznymi muzeami w Polsce staje się palącą potrzebą. Wiele z nich odstaje od oczekiwań, jakie tym instytucjom stawiają współcześni odbiorcy kultury. Przeprowadzone przez kierownika projektu badania pilotażowe (pięć wywiadów z dyrektorami dużych instytucji muzealnych) pozwoliły na wstępną diagnozę wewnętrznych problemów tego typu placówek. Należą do nich m.in. kastowość, funkcjonowanie w ramach silosów organizacyjnych, brak jednoznacznie zdefiniowanych celów, niejednoznaczny stosunek do otoczenia społecznego, nieprzygotowanie do pracy projektowej, niechęć do przeformułowania uwagi z obiektów na odbiorców.

Niniejszy projekt badawczy ma na celu dokonanie pełnej diagnozy i krytycznej analizy funkcjonującego w Polsce sytemu muzealnego, stworzenie wiarygodnego katalogu obciążeń i dysfunkcji organizacyjnych oraz wskazanie alternatywnych dróg rozwoju organizacji. Poza analizą danych zastanych oraz danych ilościowych (zebranych w badanych organizacjach oraz dostępnych źródłach), kluczowym komponentem projektu będzie nie mniej niż 20 obszernych, wielowątkowych pogłębionych wywiadów ustrukturyzowanych przeprowadzonych z dyrektorami oraz członkami zarządu różnego typu muzeów (różnych pod względem liczby zatrudnionych, miejsca, charakteru zbiorów itp.). Grupę badawczą tworzą osoby reprezentujące interdyscyplinarne podejścia do kwestii zarządzania organizacjami, koncentrujące się na różnych aspektach tego procesu. Pozwoli to na zbudowanie holistycznego scenariusza badawczego, obejmującego obszary niejednokrotnie wymykające się w refleksji nad muzeami – np. współpracę z organizacjami nieformalnymi czy możliwości wprowadzania w klasyczną strukturę nowych form zarządzania – np. zarządzanie turkusowe czy wprowadzanie zespołów zwinnych w realizowanych projektach.

Ryzyka i zagrożenia

Podstawowym zagrożeniem dla realizowanego projektu jest pozyskanie wiarygodnych i pełnych danych od osób udzielających wywiadów. Zachodzić tu może zakłócenie pozyskiwania danych dwojakiego rodzaju: po pierwsze, członkowie zarządu mogą wykazywać opór przed przekazywaniem negatywnego obrazu swojej instytucji; po drugie – może występować niechęć do udzielania wywiadów ze względu na możliwe reperkusje ze strony organizatora (polski system organizacji muzeów publicznych czyni z dyrektorów tych instytucji osoby całkowicie zależne od organizatora, nawet w czasie trwania kontraktu). Z tego powodu wprowadzona będzie pełna anonimizacja, uniemożliwiająca identyfikację muzeum pod kątem organizatora, miejsca działania czy nawet płci osoby udzielającej wywiadu. Chcą przeciwdziałać pierwszemu opisanemu zagrożeniu, wywiady będą miały zróżnicowaną strukturę, a zaczynać się będą prośbą o opisanie/rozwinięcie podanych terminów w kontekście działania kierowanej przez nich instytucji (np. kasta, konflikt, gwiazda vs. wyrobnik).

Należy również podkreślić, że stworzenie scenariusza wywiadu pogłębionego będzie ułatwione przez fakt, że kierownik projektu jest również praktykiem zarządzania  w zakresie muzeów publicznych. Pozwoli to na pełniejszą diagnozę pola badawczego i objęcie badaniem także obszarów i kwestii pomijanych przez innych badaczy. Przewaga badacza-praktyka polega bowiem na tym, co można nazwać zjawiskiem „drzwi ukrytych za kotarą”. Tam, gdzie teoretyk widzi wyłącznie kotarę, praktyk może dostrzec ukryte za nią drzwi.

Literatura

• Ambrose Timothy, Paine Crispin, Museum Basic. The international Handbook (4th Edition), Routledge, London and New York 2018.
• Barańska Katarzyna, Muzeum w sieci znaczeń. Zarządzanie z perspektywy nauk humanistycznych, Wydawnictwo Attyka, Kraków 2013.
• Betsch Cole Johannetta, Lott Laura L. [ed], Diversity Equity Accessibility, and Inclusion in Museums, Rowman&Littlefield, Lanham-Boulder-New York-London 2019.
• Black Graham, Transforming Museums in the Twenty-First Century, Routledge, London and New York 2012.
• Catlin-Legutko Cinnamon, Taylor Chris [ed], The Inclusive Museum Leader, Rowman&Littlefield, Lanham-Boulder-New York-London 2021.
• Dok. elektron. ICOM Poland − https://icom-poland.mini.icom.museum/nowa-definicja-muzeum/
• Gaweł Łukasz, Zarządzanie publicznymi instytucjami kultury w kontekście koncepcji Corporate Social Responsibility (CSR). Społeczna odpowiedzialność muzeum, „Studia Ekonomiczne” 2018, nr 376, s. 50.
• Jung Yuha, Transforming Museum Management. Evidence-Based Change Through Open Systems Theory, Routledge, London−New York 2022.
• Kocot Maria, Zwinność organizacyjna w przetrwanie sytuacji kryzysowych w dobie pandemii Covid-19, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły HUMANITAS. Zarządzanie” 2023 (3), s. 47−62.
• Kostera Monika, Refleksje o zarządzaniu humanistycznym [w:] Nierenberg Bogusław et con. [red], Zarządzanie humanistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.
• Kotarbiński Tadeusz, Traktat o dobrej robocie (wydanie 7.), Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982.
• Lord Gail Dexter, Lord Barry, The Manual od Museum Management (2nd Edition), Altamira Press, Lanham 2009.
• Matt Gerald, Muzeum jako przedsiębiorstwo, Aletheia, Warszawa 2006.
• Misiak Jeremiasz, Model marketingowego zarządzania muzeum jako organizacją usługową, niepublikowana dysertacja doktorska, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Poznań 2022.
• Moore Porchia, Paquet Rose, Wittman Aletheia, Transforming Inclusion in Museums. The Power of Collaborative Inquiry,  Rowman&Littlefield, Lanham-Boulder-New York-London 2022.
• Murawski Mike, Museum as Agents of Change. A Guide to Becoming a Changemaker, Rowman&Littlefield, Lanham-Boulder-New York-London 2021.
• Nierenberg Bogusław, O potrzebie humanistycznego zarządzania mediami [w:] Nierenberg Bogusław et con. [red], Zarządzanie humanistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.
• Piontek Anja, Museum und Partizipation. Theorie und Praxis kooperativer Ausstellungsprojekte und Beteiligunsangebote, transcript Verlag, Bielefeld 2017.
• Piotrowski Piotr, Muzeum krytyczne, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2011.
• Porter Jason L., Cunningham Marry Kay [ed], Museum Education for Today’s Audiences. Meeting Expectations with New Models, Rowman&Littlefield, Lanham-Boulder-New York-London 2022.
• Půček Milan Jan, Ochrana František, Plaček Michal, Museum Management. Opportunities and Threats for Successful Museums, Springer, Cham 2021.
• Rozporządzenie ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 20 września 2018 roku w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych, Dziennik Ustaw 2018, poz. 1818.
• Simon Nina, The Participatory Museum, Museum 20, Santa Cruz 2010.
• Steinborn Bożena, Zadania i satysfakcje muzealnika wobec zbioru przedmiotów zabytkowych, Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2021.
• Ziebarth Beth, Inclusive Design Centers Disabled People’s Agency (w:) Catlin-Legutko Cinnamon, Taylor Chris (ed.), The Inclusive Museum Leader, Rowman&Littlefield, Lanham−Boulder−New York−London 2021.
• Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, Dziennik Ustaw 1997, nr 5, poz. 24.

Produkty projektu: artykuł w czasopiśmie zagranicznym; publikacja wieloautorska w języku polskim

Czas trwania projektu: 18 miesięcy

Kontakt: lukasz.gawel@uj.edu.pl